Wat is antibioticumresistentie?

Antibiotica en andere anti-microbiële middelen zijn onmisbaar bij de bestrijding van infectieziekten bij mens en dier. Het gebruik van antibiotica kan leiden tot de vorming van resistente bacteriën. Zo kunnen ook andere micro-organismen zoals virussen, gisten, schimmels en parasieten resistent worden. Resistentie ontstaat door aanpassing van de bacterie. Dit natuurlijke proces leidt ertoe dat de bacterie zijn gevoeligheid voor het antibioticum verliest en ongehinderd doorgroeit. Deze resistentie wordt doorgegeven aan volgende generaties bacteriën.

Kunnen bacteriën resistent worden tegen meerder antibiotica?

Bacteriën kunnen resistent worden tegen één, meerdere of zelfs tegen alle commercieel beschikbare antibiotica. In dat geval spreekt men van ‘superbugs’ die niet meer met antibiotica zijn te bestrijden. Af en toe duikt zo’n multiresistente bacterie op. In zo’n geval moet worden voorkomen dat deze multiresistente bacterie zich verder verspreidt.

Wat zijn de gevolgen van antibioticumresistentie?

Resistente bacteriën maken eenvoudig te behandelen aandoeningen als blaas- en longontstekingen, wond-, bloed- en darminfecties slecht behandelbaar of zelfs geheel onbehandelbaar. Soms zijn dan andere antibiotica een goed alternatief. Deze zijn niet altijd voorhanden. Als sprake is van multiresistente bacteriën of van superbugs worden complexe ingrepen als keizersneden, transplantaties en kankerbehandelingen moeilijk of zelfs onmogelijk.

Komt resistentie voor bij virussen, schimmels en gisten?

Resistentie komt niet alleen voor bij bacteriën maar ook bij virussen, schimmels en gisten en zelfs bij parasieten. Denk bijvoorbeeld aan de resistente  malariaparasiet die ongevoelig is geworden voor het middel artemisinine. In dit brede verband spreken we van AMR: Antimicrobial Resistance. AMR omvat resistentie bij bacteriën, virussen, schimmels, gisten en parasieten.

Hoe verspreiden resistente bacteriën zich?

Resistente bacteriën, maar ook andere resistente micro-organismen, verspreiden zich van mens op mens, via landbouwhuisdieren, door middel van voedsel en/of via het milieu. Verspreiding vindt plaats door aanraking, via de lucht en via het water. Denk bijvoorbeeld aan verspreiding via het rioolwater.

Waar komen resistente bacteriën voor?

Resistente bacteriën komen voor op dezelfde plaatsen als waar niet-resistente bacteriën voorkomen. De kans op resistente bacteriën is wel groter op plaatsen waar met antibiotica wordt gewerkt. Dit geldt bijvoorbeeld voor ziekenhuizen en voor dierhouderijen waar antibiotica worden gebruikt. Mensen, landbouwhuisdieren en gezelschapsdieren kunnen ongemerkt drager zijn van een resistente bacterie. Die kan zich zo ook ongemerkt verspreiden. Ook op vlees, vis, groente, tuin- en akkerbouw- en zuivelproducten kunnen resistente bacteriën voorkomen en zich verspreiden. Verder verspreiden resistente bacteriën zich ook via afvalwater. Hierdoor kan ook oppervlaktewater besmet worden. Het is bekend dat water niet alleen de resistente bacteriën verspreidt maar ook antibiotica en de residuen (afbraakproducten van antibiotica). Die kunnen leiden tot nieuwe resistente bacteriën.

Wat zijn de gevolgen van Microbiële Resistentie?

AMR is een snelgroeiend mondiaal probleem dat zich vooral manifesteert in Zuid-Europese landen, Afrika, Azië en Noord- en Zuid-Amerika. De gevolgen van AMR zijn afschrikwekkend:

• Toename van het aantal sterfgevallen: jaarlijks overlijden nu in Europa 25.000 mensen aan de gevolgen van AMR[i]. Zonder ingrijpen loopt dit aantal wereldwijd mogelijk op van 700.000 nu naar 10.000.000 in 2050[ii]. Dan wordt AMR in 2050 zelfs doodsoorzaak nummer 1.
• Verminderde economische productie door toenemende mortaliteit (uitval arbeidspotentieel door overlijden) en morbiditeit (uitval door ziekte en zorgverlening).
• Toenemende kosten zoals directe kosten (gezondheidszorg: onderzoek, behandeling en hospitalisatie patiënten) en indirecte kosten (afzien van medische ingrepen, reizen en handel). Het ECDC heeft geschat dat de antibioticaresistentie problematiek als geheel in de EU leidt tot extra zorgkosten en productiviteitsverlies van in totaal €1,5 miljard per jaar.  De economische gevolgen wereldwijd tot 2050 worden geschat op 100 triljoen USD.

 

Wat is de rol van overheden?

Internationale (WHO, FAO) en nationale (VWS, RIVM) overheden roepen op tot samenwerking:

1. Betere preventie (voorkomen van ontstaan & verspreiding van AMR)
2. Betere monitoring en surveillance van AMR
3. Meer effectieve bestrijding met nieuwe producten: diagnostiek, antibiotica en alternatieven.

Wie hebben in Nederland te maken met het resistentieprobleem?

In Nederland hebben overheden, overheidsinstellingen, onderzoek- en kennisinstellingen en vele honderden publieke en private organisaties te maken met resistentie. Onderzoek wijst uit dat in Nederland ruim 50.000 professionals inhoudelijk, bestuurlijk, beleidsmatig of anderszins betrokken zijn. Sectoren waar resistentie een rol speelt zijn onder meer gezondheid (huisartspraktijken, ziekenhuizen en verpleegtehuizen, tandartsen), voeding, vlees, vis, zuivel, land- en tuinbouw, dierhouderij en diergezondheid, dierlijke voeding en milieu (water, bodem en lucht).

[i] ECDC. The bacterial challenge: time to react. A call to narrow the gap between multidrug resistant bacteria in the EU and the development of new antibacterial agents. Stockholm: European Center for Disease Prevention and Control; 2009.

[ii] Review Antimicrobial Resistance; Tackling drug-resistant infections globally: final report and recommendations. May 2016